Tekst achterflap
Een groeiend aantal professionals heeft te maken met cliënten bij wie bemoeienis is opgelegd door justitiële of gemeentelijke autoriteiten. Onze kennis van effectieve methoden over het werken met deze cliënten is in de afgelopen jaren toegenomen. Daarbij ging het eerst vooral om de vraag Wat Werkt? Intussen zijn daar nieuwe vragen bij gekomen. Wat werkt voor wie? En wat kenmerkt een effectieve professional? Wie Werkt? Dit boek gaat in op deze vragen. Kennis uit recente onderzoeksresultaten is bijeengebracht. Wat is professionaliteit? Welke criminologische theorieën zijn relevant? Wat is bekend over effectief afbouwen van antisociaal gedrag? Wat betekent het gedwongen kader en de onvrijwillige start voor het methodisch handelen? Wat zijn kenmerken van een effectieve werkalliantie in het gedwongen kader? Dit boek is een vervolg op 'Het delict als maatstaf' (2004) en richt zich op alle professionals die in een ambulante setting werken met volwassenen die delicten hebben gepleegd of grensoverschrijdend gedrag vertonen. Zoals reclasseringswerkers, professionals die in de gevangenis de re-integratie voorbereiden, professionals die vanuit gemeenten de nazorg coördineren of overlast in buurten moeten terugdringen.
Biografie
Anneke Menger (1952) studeerde af in de sociale wetenschappen in Groningen (1983). Tot 2008 werkte ze merendeels in het hoger onderwijs, als docente, onderzoeker en opleidingsmanager. Zij leidde verschillende landelijke innovatieprojecten, voor onder meer de reclassering, dienst justitiële inrichtingen, jeugdbescherming en het Oranjefonds. Vanaf 2008 was zij lector Werken in Justitieel Kader, onderdeel van het Kenniscentrum Sociale Innovatie bij Hogeschool Utrecht. Ze was hiernaast enkele jaren voorzitter van dit kenniscentrum. Met de medewerkers van haar lectoraat deed ze onderzoek voor en met forensisch sociale professionals en ontwikkelde zij bachelor en master onderwijs, zoals de Master Forensisch Sociale Professional bij de HU. Zij promoveerde in 2018 bij de VU op het proefschrift De Werkalliantie in het gedwongen kader, onderzocht bij het reclasseringstoezicht. Vanaf mei 2018 is zij emeritus lector wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Sindsdien werkt zij aan verschillende publicaties, coacht ze lectoren bij verschillende hogescholen en verzorgt ze kwaliteitsaudits bij kenniscentra aan hogescholen. Als nevenfunctie is ze lid van de Raad van Toezicht van Samen Veilig Midden Nederland. Lous Krechtig heeft sociale psychologie gestudeerd in Leiden en was lange tijd docent bij de opleidingen cultureel werk en opbouwwerk . Vervolgens is zij bij de Transfergroep voor instellingen in het sociaal agogische werkveld aan de slag gegaan. Ze werkt bij de Transfergroep Rotterdam, de contractpoot van de Hogeschool Rotterdam en is van daaruit gedetacheerd naar het lectoraat Werken in Justitieel Kader. Haar werk heeft zich de laatste 15 jaar steeds meer afgespeeld binnen instellingen die werken met cliënten binnen een gedwongen kader. Jacqueline Bosker is sinds ruim een jaar verbonden aan het lectoraat Werken in een Justitieel Kader. De tijd die zij daarvoor krijgt besteedt zij aan een promotieonderzoek over beslissingsondersteuning bij de indicatiestelling door de reclassering. Daarnaast werkt zij sinds een jaar of tien bij het landelijk kantoor van Reclassering Nederland als beleidsmedewerker.
Inhoudsopgave
Inleiding 15 Deel I Kaders Inleiding deel I 19 Dood punt 20 Trees Roose 1 Professionaliteit als kader 21 Anneke Menger en Ed de Jonge 1.1 Model van professionaliteit 21 1.2 Professionele missie 21 1.3 Professionele activiteiten en expertise 22 1.4 Professionele inbedding en publieke verantwoording 23 2 Reclasseringswerk als waarde(n)vol werk 27 Lous Krechtig en Ed de Jonge 2.1 De waarde van goed handelen 27 2.2 Een onderzoek naar de professionele waarden van reclasseringswerkers 29 2.3 Generalisatie van de bevindingen naar andere beroepsgroepen in het forensische veld 37 3 Het kader van het werkveld 39 Ada Andreas, Jaap van Vliet, Annelies Balfoort en Lous Krechtig 3.1 De rechtsgang bij strafzaken 39 3.2 Het traject tijdens detentie 43 3.3 Reclasseringstoezicht 43 3.4 Forensische zorg 44 3.5 Na detentie: nazorg door gemeenten 45 4 Juridische kaders en extramurale sanctiemodaliteiten 47 Annelies Balfoort, Ada Andreas, Jaap van Vliet en Simone van Egdam 4.1 Wettelijke kaders en grondslagen 47 4.2 Bijzondere voorwaarden krachtens de Wet voorwaardelijke veroordeling en voorwaardelijke invrijheidstelling nader uitgewerkt 53 4.3 Andere wettelijke kaders 54 Deel II Fundamenten Inleiding deel II 59 5 Theorieën over ontstaan en ontwikkeling van delinquent gedrag 61 Andrea Donker 5.1 Inleiding en relevantie voor de praktijk 61 5.2 Hele kleine geschiedenis van het onderzoek naar en theorieën over delinquent gedrag 61 5.3 Drie modellen voor ontstaan en ontwikkeling van delinquent gedrag 64 5.4 Basisprincipes over risicofactoren voor het ontstaan van delinquent gedrag 71 5.5 Welk gedrag is zorgelijk? 73 5.6 Tot slot 74 6 Theorieën over afbouw en stoppen met delinquent gedrag 77 Jacqueline Bosker, Andrea Donker, Anneke Menger en Peter van der Laan 6.1 Inleiding 77 6.2 Desistance: daderkenmerken en contextuele invloeden bij de afbouw van delinquent gedrag 78 6.3 Beïnvloeden van afbouw van delinquent gedrag 83 6.4 Een geïntegreerde visie op de afbouw van delinquent gedrag 91 7 De professional als bron van kennis en van effectiviteit: wie werkt? 97 Anneke Menger en Lous Krechtig 7.1 De professional als kennisbron 97 7.2 Over methodiek en professional: wat werkt en wie werkt? 98 7.3 Reflectie en feedback als sleutel tot benutten van kennis én als bron van effectiviteit 102 7.4 Methoden voor reflectie 106 Hoofdstuk 8 De werkalliantie in het gedwongen kader: de theorie 113 Anneke Menger en Andrea Donker 8.1 Wat verstaan we onder de werkalliantie? 113 8.2 Overeenkomsten en verschillen tussen de begrippen werkalliantie en relatie 115 8.3 De werkalliantie en effectiviteit in het vrijwillige kader 117 8.4 Van relatie naar werkalliantie in het gedwongen kader: een zoektocht in vogelvlucht 119 8.5 Internationaal onderzoek naar de werkalliantie in het gedwongen kader 121 8.6 Nederlands onderzoek naar de werkalliantie in gedwongen kader 125 8.7 Conclusies over de werkalliantie in het gedwongen kader 132 Deel III Diversiteit Inleiding deel III 137 Hertenogen 139 Trees Roose 9 Delicten en delictpatronen 141 Andrea Donker en Jacqueline Bosker 9.1 Bronnen van delinquentie 141 9.2 Prevalentie van criminaliteit 142 9.3 Delictpatronen 144 10 Huiselijk geweld 147 Agnes Scholing 10.1 Inleiding 147 10.2 Verschijningsvormen van partnermishandeling 147 10.3 Prevalentie 148 10.4 Verklaringen voor partnermishandeling 149 10.5 Diversiteit onder plegers en slachtoffers 150 10.6 Subtypes 150 10.7 Risicofactoren voor terugval 152 10.8 Interventies 152 10.9 Tot slot 153 11 Zedendelinquenten 155 Jan Hendriks 11.1 Inleiding 155 11.2 Dark number 155 11.3 Subtypen seksuele delinquenten 156 11.4 Recidivepatronen 158 11.5 Trends 158 11.6 Samenleving en zedendelinquenten 159 11.7 Handelingsperspectieven 159 12 Lichte verstandelijke beperking 163 Hendrien Kaal en Grainne Tumpane 12.1 Definitie LVB 163 12.2 Kenmerken en problemen LVB 164 12.3 Omvang van de groep mensen met een LVB en delinquent gedrag 166 12.4 Problemen binnen de justitiële keten 167 12.5 Interventies en bejegening 168 12.6 Herkenning 170 12.7 Conclusie 171 13 Delinquent gedrag door vrouwen en meisjes 173 Jacqueline Bosker 13.1 Inleiding 173 13.2 Aard en omvang delinquent gedrag van meisjes en vrouwen 173 13.3 Verklaringen van delinquent gedrag van meisjes en vrouwen 174 13.4 Interventies 176 13.5 Conclusie 176 14 Jong volwassenen 179 Bas Vogelvang 14.1 Inleiding 179 14.2 Specifieke methodische aandachtspunten 181 15 Culturele verschillen 187 Nienke Verstegen en Lous Krechtig 15.1 Inleiding 187 15.2 De relatie tussen etniciteit en criminaliteit 187 15.3 Cultuur 189 15.4 Cultuurverschillen 190 15.5 Culturele competentie 192 15.6 Tot besluit 193 16 Problematisch middelengebruik 197 Marije Lans en Donnalee Heij 16.1 Inleiding 197 16.2 Problematisch middelengebruik en verslaving 197 16.3 Relatie tussen middelengebruik en delinquent gedrag 203 16.4 Werken met (verslaafde) cliënten in de praktijk 204 17 Krachtgericht werken met dakloze mensen. Ondersteuning tijdens kritische periodes in het leven 211 Judith Wolf 17.1 Inleiding 211 17.2 Breuken in het bestaan 211 17.3 Profiel van dakloze mensen 213 17.4 Krachtgerichte basismethodiek 214 17.5 Herstel 216 17.6 Critical Time Intervention 218 17.7 Ervaringen met Critical Time Intervention na detentie 221 17.8 Tot besluit 223 18 Cliënten met een psychiatrische stoornis 227 Wineke Smid, Barbara Keuning, Irma Nibbelink en Josine van Loon 18.1 Inleiding 227 18.2 Psychiatrische stoornissen 227 18.3 Persoonlijkheidsstoornissen 236 18.4 Tot slot 240 Deel IV Handelen Inleiding deel IV 243 Automatische piloot 244 Trees Roose 19 Handelen in gedwongen kader: enkele kwesties vooraf 245 Lous Krechtig en Anneke Menger 19.1 Gebruiken en legitimeren van macht 245 19.2 De eigen verantwoordelijkheid van cliënten in gedwongen kader 247 20 Het belang van regie 251 Lous Krechtig en Anneke Menger 20.1 Inleiding 251 20.2 Consistentie: samenhang, ervaren door de cliënt 252 20.3 Continuïteit: samenhang in tijd 252 20.4 Commitment: betrokkenheid van de professional 253 20.5 Consolidatie 254 21 Regie op de casus: de regulatieve cyclus 259 Lous Krechtig en Jacqueline Bosker 21.1 Inleiding 259 21.2 Het model 259 21.3 Waar is het model goed voor? 260 21.4 De fasen van het model nader bekeken 261 22 De basis van regie: oriëntatie, diagnostiek en plan van aanpak 265 Jacqueline Bosker en Lous Krechtig 22.1 Oriëntatiefase: risicotaxatie 265 22.2 Oriëntatiefase: brede screening 271 22.3 Diagnose 272 22.4 Plan van aanpak 273 22.5 Plan van aanpak als basis voor advisering 278 23 Regie op samenwerking met de cliënt: werkalliantie in de praktijk 281 Clementine Degener, Annelies Sturm en Anneke Menger 23.1 Inleiding 281 23.2 Werkalliantie in de praktijk: eerste impressies 282 23.3 Voorbeelden van kenmerken uit de theorie 285 23.4 Fragmenten en reflecties 291 23.5 Conclusie 296 24 Regie op samenwerking tussen professionals 299 Donnalee Heij, Lonieke Casteleijn, Laurens de Croes, Anneke Menger en Jacqueline Bosker 24.1 Inleiding 299 24.2 Veiligheidshuis: van keten naar netwerk 301 24.3 Forensisch psychiatrisch toezicht: van keten naar dakpan 303 24.4 Wraparound care: van keten naar cirkel 304 24.5 Professioneel handelen bij regie op samenwerking 307 24.6 Tot slot 308 25 Privacy en beroepsgeheim 311 Gerja Bethlehem 25.1 Inleiding 311 25.2 Wet bescherming persoonsgegevens 312 25.3 Geheimhoudingsplicht reclasseringsmedewerkers 314 25.4 Privacy en contact met cliënten 317 25.5 Tot slot 317 26 Methodisch werken aan risicobeheersing 319 Jacqueline Bosker, Lous Krechtig, Anneke Menger en Ada Andreas 26.1 Inleiding 319 26.2 Risicobeheersing als onderdeel van het traject 320 26.3 Risicobeheersing in de planfase 321 26.4 Risicobeheersing in de uitvoeringsfase 328 27 Risicobeheersing en zelfmanagement via kwetsbare patronen van gedragsontregeling 339 Frans Fluttert 27.1 Inleiding 339 27.2 Risicofactoren in relatie tot geweld 339 27.3 Achtergrond risicomanagementstrategieën 341 27.4 Cliëntbetrokkenheid bij risicobeheersing 342 27.5 Modellen van signaleringsplannen 343 27.6 De methode ERM-Vroegsignalering 344 27.7 Toepassing van signaleringsplannen 345 27.8 De FESAI-lijst vroege waarschuwingssignalen 349 27.9 Recente ontwikkelingen 351 28 Onvrijwillige cliënten: bewerken van reactance 353 Anneke Menger en Lous Krechtig 28.1 Onvrijwillige cliënten 353 28.2 Onvrijwilligheid en reacties daarop 354 28.3 Reactance en weerstand tegen verandering 356 28.4 Reactance en handelen van de professional 357 28.5 Motivational congruence 359 29 Motivatie en weerstand in het gedwongen kader 361 Lous Krechtig en Anneke Menger 29.1 Inleiding 361 29.2 Oude en nieuwe uitgangspunten van motiveren 362 29.3 Motiveren in een gedwongen kader 364 29.4 Soorten motivatie: extern, extrinsiek, intern, of intrinsiek? 366 29.5 Niet gemotiveerd? 368 29.6 Strategieën om te motiveren 371 30 Motiveringsstrategieën 375 Anneke Menger en Lous Krechtig 30.1 Inleiding 375 30.2 Weerstand als bron van informatie en motivatie 375 30.3 Motivatie als besluitvormingsproces: uitgangspunten van het model 379 30.4 Stadia in het motiveringsproces 383 30.5 Proces van afbouw van criminele loopbaan als motiverende kracht 387 31 Normeren als bestanddeel van methodisch handelen 391 Lous Krechtig 31.1 Inleiding 391 31.2 Normeren? 392 31.3 Voor welke morele opgave staan forensisch sociale professionals? 394 31.4 Prosociaal rolmodel zijn 395 31.5 Identificeren van gedrag dat je wilt versterken of verzwakken 398 31.6 Slotopmerkingen 400 32 Methodisch ondersteunen van gedragsverandering en re-integratie 403 Lous Krechtig en Anneke Menger 32.1 Inleiding 403 32.2 Zoeken naar een aangrijpingspunt 403 32.3 De methoden nader bekeken 407 33 Werken aan herstel 421 Manon Elbersen en Lous Krechtig 33.1 Ongewilde verbintenis 421 33.2 Herstel en de betekenis daarvan 422 33.3 Slachtofferbewust worden 423 33.4 Weet wat je vraagt 424 33.5 Vormen van herstel 426 33.6 Wat levert herstel op? 428 34 Civiele kracht: sociaal netwerk en vrijwilligers 431 Laurens de Croes en Bas Vogelvang 34.1 Inleiding 431 34.2 Het werken met vrijwilligers in historisch, wetenschappelijk en juridisch perspectief 432 34.3 Voorbeeld van een betekenisvolle praktijk: COSA 434 34.4 Uitgangspunten bij het werken met vrijwilligers 438 34.5 Dilemma’s 441 35 Bevorderen van desistance from crime met de kracht van gezinsrelaties als aangrijpingspunt 447 Bas Vogelvang 35.1 Inleiding 447 35.2 Het contextuele perspectief: relationele ethiek, loyaliteit en verdienste 450 35.3 Toepassing van het kader 453 35.4 Slot 457 Lijst met afkortingen 459 Literatuur per hoofdstuk 460 Over de auteurs 489
