Het zelfbeeld is van grote invloed op ons doen en laten. Er zijn weinig andere persoonlijkheidskenmerken die zo sterk doorwerken in ons denken, onze emoties en ons gedrag. Jongeren met een positief zelfbeeld voelen zich niet alleen gelukkiger, maar zijn ook beter bestand tegen de gevolgen van teleurstellingen, tegenslagen, schokkende gebeurtenissen en stressvolle situaties. Het positieve zelfbeeld werkt als een buffer en heeft een beschermende werking. Het is te beschouwen als een sociaal vaccin dat kinderen en jongeren weerbaarder maakt tegen negatieve ervaringen zoals pesten en verwaarlozing. Het positieve zelfbeeld als sociaal vaccin behandelt een aantal van deze bedreigingen. Het laat ook zien hoe het kan leiden tot een negatief zelfbeeld en hoe dat ernstige gevolgen kan hebben zoals suïcidale gedragingen, depressie en angststoornissen. De bouwstenen van een positief zelfbeeld liggen op meerdere terreinen, te beginnen met het gezin. Daar wordt de basis gelegd via een democratische opvoedingsstijl en een positief gezinsklimaat. Andere belangrijke bouwstenen vormen de positieve relaties met waarderende en gewaardeerde vrienden. In de behandeling van kinderen en jongeren die worstelen met psychische- en/of gedragsproblemen ligt in veel gevallen de sleutel in het verhogen van een laag zelfbeeld.
Biografie
Jan Dirk van der Ploeg is Emeritus hoogleraar orthopedagogiek Universiteit Leiden Publicaties
Inhoudsopgave
Inhoud Voorwoord 11 Inleiding 13 Ten geleide 21 DEEL I HET ZELFBEELD VROEGER EN NU 1. Korte geschiedenis van het zelfbeeld 25 1.1. Inleiding 25 1.2. Wie was deze pionier? 25 1.3. Drie voorlopers 26 1.4. Van theorie naar praktijk 27 1.5. Twee toonaangevende onderzoeken 28 1.6. Wetenschappelijke en publieke belangstelling 29 1.7. De geschiedenis van het zelfbeeld kort samengevat 30 2. Het belang van een positief zelfbeeld 31 2.1. Inleiding 31 2.2. Het zelfbeeld 31 2.3. Jeugdigen met een positief zelfbeeld 31 2.4. Minder psychische, sociale en gezondheidsproblemen 32 2.5. Weerbaarheid 33 2.6. Signalen van een negatief zelfbeeld 34 3. Het zelfbeeld nader bezien 37 3.1. Het zelfbeeld: boosdoener of buffer? 37 3.2. Wat is het zelfbeeld eigenlijk? 37 3.3. Het globale en specifieke zelfbeeld 39 3.4. Het ideale en werkelijke zelfbeeld 40 3.5. Het impliciete en expliciete zelfbeeld 40 3.6. Stabiliteit 41 DEEL II BEDREIGINGEN VAN HET ZELFBEELD 4. Het gezin: broedplaats of broeinest? 45 4.1. Inleiding 45 4.2. Hoe komt het zelfbeeld tot stand? 45 4.3. De opvoedingsstijl 46 4.4. De opvoedingsstijlen nader toegelicht 47 4.5. De opvoedingsstijl en het zelfbeeld 48 4.6. Opvoedingsstijl en problemen 49 4.7. De rol van het zelfbeeld 49 4.8. Overige negatieve gezinskenmerken 50 4.9. Opvoeden en cultuur 51 4.10 Niet alleen de opvoeding 52 5. Sociale ongelijkheid en het zelfbeeld 55 5.1. Inleiding 55 5.2. Verschillende gradaties in SES 55 5.3. SES en opvoeden 57 5.4. Het zelfbeeld en de SES 58 5.5. Gedragsproblemen 59 5.6. Het zelfbeeld als mediërende factor 60 6. Het gif van kindermishandeling 61 6.1. Inleiding 61 6.2. Vormen van kindermishandeling 61 6.3. Omvang 62 6.4. Gevolgen van kindermishandeling 63 6.5. Kindermishandeling en het zelfbeeld 65 6.6. Globaal versus specifiek zelfbeeld 66 7. De last van afwijzing 69 7.1. Inleiding 69 7.2. De fundamentele behoefte aan contact en waardering 69 7.3. Afwijzing 70 7.4. Peer-stress 91 7.5. Het zelfbeeld als barometer 72 7.6. Waardering binnen de groep 72 7.7. Wisselwerking 73 8. De uiterlijke verschijning 75 8.1. Inleiding 75 8.2. De impact van een mooi uiterlijk 75 8.3. Onvrede met de eigen verschijning 76 8.4. Wanneer is iemand te dik? 76 8.5. Wat zeggen de cijfers? 77 8.6. Oorzaken 78 8.7. Fysieke en sociale gevolgen 79 8.8. Te dik en een negatief zelfbeeld 80 8.9. Hoe nu verder? 81 9. Sociale media: gevaar of uitdaging? 83 9.1. Inleiding 83 9.2. Gebruik van sociale media 83 9.3. Functies van sociale media 85 9.4. De invloed van de sociale media op het welzijn 85 9.5. De relatie tussen sociale media en zelfbeeld 86 9.6. Het verschil in mediagebruik tussen jeugdigen met een hoog en laag zelfbeeld 88 9.7. Onderliggende mechanismen 88 9.8. Sociale media, eenzaamheid en narcisme 90 DEEL III OMGAAN MET BEDREIGINGEN 10. Het cruciale concept coping 95 10.1. Inleiding 95 10.2. De theorie van het inschattingsproces 95 10.3. Copingstrategieën 97 10.4. Veelvoorkomende copingstrategieën 98 10.5. Gevolgen van inadequate copingstijlen 99 11. Coping en het zelfbeeld 101 11.1. Inleiding 101 11.2. Opvoeding en coping 101 11.3. De relatie tussen coping en zelfbeeld 102 11.4. Wisselwerking tussen zelfbeeld en copingstrategieën 103 11.5. Bedreigingen van het zelfbeeld, coping en gedragsproblemen 103 12. Het sociale netwerk 107 12.1. Inleiding 107 12.2. Wat is een sociaal netwerk? 107 12.3. Sociale steun (social support) 108 12.4. Sociale steun en zelfbeeld 110 12.5. Sociale steun en problemen 111 12.6. De functie van sociale steun 112 DEEL IV DE GEVOLGEN VAN EEN NEGATIEF ZELFBEELD 13. Zelfbeeld en suïcide 117 13.1. Inleiding 117 13.2. Prevalentie van suïcidaal gedrag 117 13.3. Het risico op suïcidaal gedrag 118 13.4. Zelfbeeld en suïcidaal gedrag 119 13.5. Verschillende facetten van het zelfbeeld 120 14. Depressie en zelfbeeld 123 14.1. Inleiding 123 14.2. Omschrijving depressie 123 14.3. Prevalentie van depressie 124 14.4. Samenhang met andere problemen 124 14.5. De aard van de samenhang tussen zelfbeeld en depressie 126 14.6. Factoren die de wisselwerking beïnvloeden 127 14.7. Facetten van het zelfbeeld in relatie tot depressie 128 15. Zelfbeeld en sociale angst 129 15.1. Inleiding 129 15.2. Prevalentie 129 15.3. Samenhang met andere problemen 130 15.4. Sociale angst en zelfbeeld 131 15.5. Sociale angst, laag zelfbeeld en depressie 133 16. Zelfbeeld en agressie 135 16.1. Inleiding 135 16.2. Agressie 135 16.3. Prevalentie 136 16.4. Laag zelfbeeld en agressie 137 16.5. Hoog zelfbeeld en agressie 138 16.6. Oorzaak of gevolg? 139 16.7. Het zelfbeeld als veroorzaker en bemiddelaar 140 DEEL V DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING 17. Hoe het zelfbeeld te bepalen? 143 17.1. Inleiding 143 17.2. Veelgebruikte zelfbeeldschalen 144 17.2.1. Unidimensionele meetinstrumenten 144 17.2.2. Multidimensionele meetinstrumenten 145 17.3. Zelfbeeldschalen in Nederland 146 17.4. Discussiepunten 147 17.5. Metingen van het impliciete zelfbeeld 148 17.6. Welke zelfbeeldschaal is de beste? 149 18. Behandeling van het zelfbeeld 151 18.1. Indirecte behandeling van het zelfbeeld 151 18.2. Behandelingsmodellen 151 18.3. Directe behandeling van het zelfbeeld 153 18.4. Concrete uitwerking 154 18.5. Competitive Memory Training (COMET) 156 18.6. Preventie van een chronisch laag zelfbeeld 157 18.7. Mindfulness 158 18.8. Complimenten geven 159 18.9. Hoe krik ik mijn zelfbeeld op? 160 Tot slot 161 Trefwoordenregister 165 Geraadpleegde literatuur 167
