Biografie
Jean Pierre Wilken (1958) werd opgeleid als andragoog en psycholoog en was achtereenvolgens werkzaam bij de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht, de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht, het Nationaal Ziekenhuisinstituut (thans Prismant) en Storm Rehabilitatie, kenniscentrum voor psychosociale rehabilitatie. Van 1996 tot 2009 was hij als directeur Onderzoek en Ontwikkeling bij Storm Rehabilitatie werkzaam, en sinds 2002 lector bij de Hogeschool Utrecht.Hij geeft leiding aan het Lectoraat Participatie Zorg en Ondersteuning, dat onderdeel is van het Kenniscentrum Sociale Innovatie van Hogeschool Utrecht. Daarnaast is hij sinds 2012 gasthoogleraar bij de Universiteit van Tallinn, Estland, en sinds 2019 bij de Universiteit van Milaan. Hij is tevens programmacoördinator van het kennisplatform Utrecht Sociaal, een samenwerkingsverband van gemeenten, instellingen voor zorg en welzijn, burgerinitiatieven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Dirk den Hollander is verpleegkundige (A en B) en werkte als verpleegkundige, leidinggevende en (interim) manager in diverse soorten zorginstellingen: psychiatrische en algemene ziekenhuizen, verzorgings- en verpleeghuizen en in een epilepsie centrum. Hij studeerde Sociale Pedagogiek (MO A en MO B) en heeft een Masters in Pedagogiek (MEd) Vanaf de 80-er jaren is hij via Storm rehabilitatie betrokken bij de rehabilitatie beweging in Nederland. Samen met Jean Pierre Wilken ontwikkeld e hij het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen, een rehabilitatiemethodiek die handen en voeten geeft aan de Integrale Rehabilitatiebenadering. Momenteel werkt hij als Hoofdopleider Strengths en SRH bij de Rinogroep te Utrecht. Deze methodiek wordt momenteel in heel Nederland gebruikt en in een aantal Oost Europese landen, België en Denemarken. Dirk is een ervaren trainer, coach en supervisor met een speciale interesse voor herstelondersteunend werken bij specifieke doelgroepen en in allerlei verschillende settings.
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Uitgangspunten De basis van Steunend Relationeel Handelen Jean Pierre Wilken 1.1 Inleiding 27 1.2 Kwaliteit van leven 28 1.3 Goede zorg draagt bij aan welzijn 30 1.4 Positieve psychologie 32 1.5 Goede zorg helpt basisbehoeften te vervullen 33 1.6 Welzijn samengevat 35 1.7 Opvattingen over zorg 37 1.8 Samenlevingsgerichte zorg 39 1.9 Systeemgerichte zorg 41 1.10 Relationele zorg 43 1.11 Waar draait het om in de zorg? 45 1.12 Zorg als een responsief proces 47 1.13 Zorg als praktijk 50 1.14 Samenvatting 52 Hoofdstuk 2. Kernelementen Bouwstenen voor kwaliteit van leven en steunende zorg Jean Pierre Wilken 2.1 Inleiding 54 2.2 Kwaliteitsmodel 54 2.3 Supportbenadering 57 2.4 Kernelementen 58 2.5 Vier kernhandelingen 64 2.6 Samenvatting 66 Hoofdstuk 3. Verbinden Presentie en dialogisch werken Jean Pierre Wilken 3.1 Inleiding 67 3.2 Een persoonlijk-professionele ontmoeting 67 3.3 De presentiebenadering 69 3.4 Communicatief handelen 76 3.5 Hersteltaal 80 3.6 Dialogisch werken 82 3.6.1 Wat is dialoog? 82 3.6.2 Barrières 84 3.6.3 Socratische dialoog 86 3.7 Samenvatting 87 Hoofdstuk 4. Verstaan Over begrijpen en erkennen Jean Pierre Wilken 4.1 Inleiding 88 4.2 De ander zien 88 4.3 Het creëren van een gedeeld perspectief 90 4.4 Omgaan met diversiteit 92 4.5 Vijf aspecten van verstaan 94 4.6 De levensgeschiedenis 98 4.7 Samenvatting 100 Hoofdstuk 5. Verzekeren Over kwetsbaarheid, veiligheid en vertrouwen Jean Pierre Wilken 5.1 Inleiding 101 5.2 Basiszekerheid 101 5.3 Over kwetsbaarheid 103 5.4 Veilige omgevingen 106 5.5 Veiligheid bieden in en door de zorgrelatie 107 5.6 Zorg voor de persoonlijke niche 108 5.7 Nabij zijn biedt houvast 110 5.8 Erkenning 111 5.9 Rechtszekerheid 114 5.10 De capabilitybenadering 118 5.11 Samenvatting 119 Hoofdstuk 6. Versterken Krachtgericht werken Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander 6.1 Inleiding 120 6.2 Empowerment 120 6.3 Veerkracht 123 6.4 Empowerment en kwetsbaarheid 124 6.5 Thema’s van versterken 125 6.6 Krachtgericht werken 126 6.7 Vijf persoonlijke krachten 128 6.8 Hoop, het belang van positief denken 130 6.9 Versterkende methoden 131 6.10 De kracht van verhalen 133 6.11 Versterken van omgevingen 138 6.12 Functies van sociale netwerken 140 6.13 Versterken van sociaal netwerken 143 6.14 Samenvatting 143 Deel 2. Kennisbronnen Hoofdstuk 7. Herstel Een hoopvolle reis Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander 7.1 Inleiding 147 7.2 De herstelbeweging 148 7.3 Wat is herstel? 149 7.4 Kennis uit onderzoek 153 7.5 Fasen in een herstelproces 155 7.6 Een dynamisch proces 158 7.7 Het herstelverhaal 160 7.8 Herstel als proces van persoonlijke groei en sterker worden 162 7.9 Herstel van welzijn 164 7.10 Vijf clusters van herstelfactoren 165 7.11 Samenvatting 167 Hoofdstuk 8. Kwetsbaarheid en kracht Een kwestie van balans Jean Pierre Wilken en Dirk den Hollander 8.1 Inleiding 169 8.2 Kwetsbaarheid 169 8.3 Bronnen van stress 175 8.4 Persoonlijke niche 178 8.5 Omgaan met stressgevoeligheid 179 8.6 Vijf soorten krachtbronnen 182 8.7 Samenvatting 185 Hoofdstuk 9. De kracht van persoonlijke ervaringen Professionele inzet van ervaringsdeskundigheid Simona Karbouniaris, Sascha van Gijzel, Alie Weerman en Jean Pierre Wilken 9.1 Inleiding 186 9.2 Geschiedenis van ervaringsdeskundigheid 186 9.3 Begrippen 187 9.4 Ervaringsleren 188 9.5 De ontwikkeling van ervaringskennis 189 9.6 Van ervaringen naar ervaringsdeskundigheid 191 9.7 Ervaringsdeskundigheid onder zorgprofessionals 193 9.8 Beroepscompetentieprofiel Ervaringsdeskundigheid 195 9.9 Ervaringsdeskundigheid en SRH 196 9.10 Samenvatting 197 Hoofdstuk 10. Sociale inclusie Meedoen en meetellen Jeroen Knevel en Jean Pierre Wilken 10.1 Inleiding 199 10.2 Sociale exclusie 200 10.3 Sociale inclusie gedefinieerd 201 10.4 Componenten van sociale inclusie 202 10.5 VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap 206 10.6 Een ecologisch model 207 10.7 Op weg naar inclusie 209 10.8 Rol van de professional 212 10.9 Samenvatting 215 Hoofdstuk 11. Kwartiermaken Werken aan een gastvrije samenleving Doortje Kal 11.1 Inleiding 217 11.2 Stop de wereld, ik wil erop 217 11.3 Vermaatschappelijking en inclusie 218 11.4 Burgerschap en ‘abnormalisering’ 219 11.5 Ruimte maken 220 11.6 Gastvrije professionals: de presentiebenadering 222 11.7 Radicale aansluiting: de ander verstaan en tot bestaan laten komen 223 11.8 Kwartiermaken als presentie in het kwadraat 224 11.9 Kwartiermakersactiviteiten 225 11.10 Samenvatting 228 Hoofdstuk 12. Samen sterk zonder stigma Voorbij vooroordelen en schaamte Nanette Waterhout 12.1 Inleiding 229 12.2 Vooroordelen en stigmatisering 230 12.3 Soorten stigma 231 12.4 Tegengaan van zelfstigma 232 12.5 Handvatten voor hulpverleners 234 12.6 Samenvatting 236 Deel 3. Toepassingen Hoofdstuk 13. Krachtgerichte hulpverlening vanuit persoonlijke diagnostiek Gedrag begrijpen vanuit een breed perspectief Gerard Lohuis 13.1 Inleiding 239 13.2 Verbinding vinden 240 13.3 Gedrag begrijpen 241 13.4 Krachtgerichte benadering 244 13.5 Het eigen verhaal en coping 245 13.6 Krachtgerichte gespreksvormen 248 13.6.1 Oplossingsgerichte gespreksvoering 248 13.6.2 Motiverende gespreksvoering 250 13.6.3 Narratieve gespreksvoering 251 13.7 Samenvatting 252 Hoofdstuk 14. Herstelondersteunende behandeling Een gemeenschappelijk proces Bettina Jacobsen en Marguerite Elfrink 14.1 Inleiding 253 14.2 Ontwikkelingen in de ggz 254 14.3 Kerntaken van de ggz 255 14.4 Plaats van behandeling bij herstel 256 14.5 Een positieve geestelijke gezondheidszorg 258 14.6 Herstelondersteunende behandeling 259 14.7 Aspecten van herstel 263 14.8 Samenvatting 265 Hoofdstuk 15. Aansluiten bij mensen in moeilijke situaties Wederkerigheid in knellende omstandigheden Gerard Lohuis met medewerking van Joke van den Bosch en Mitchell Tiber 15.1 Inleiding 266 15.2 Gedrag begrijpen en hierbij aansluiten 267 15.3 Moeilijke situaties 269 15.4 Wederkerigheid in knellende omstandigheden 271 15.5 Communicatiestrategieën 273 15.6 Hulpverlenen met begrip 276 15.7 Moreel beraad 277 15.8 Van onvermogen naar kracht 279 15.9 Samenvatting 281 Hoofdstuk 16. Zelfhulp en onderlinge steun Over de waarde van peer support Kees van Rest, Luciano Mafficioli del Castelletto en Dirk den Hollander 16.1 Inleiding 282 16.2 Begrippen 282 16.3 Peer support 283 16.4 Zelfhulpgroepen 285 16.5 De opzet van een zelfhulpgroep volgens het 12-stappenmodel 286 16.6 Werkzame elementen 290 16.7 Samenvatting 294 Hoofdstuk 17. Samenwerken met naasten Relationeel handelen in de triade Henk-Willem Klaassen 17.1 Inleiding 295 17.2 Het belang van samenwerken in de triade 295 17.3 Samenwerking in dienst van het herstelproces van de cliënt 299 17.4 Belasting en balans 301 17.5 De naaste als ervaringsdeskundige 302 17.6 Triade in de praktijk 304 17.7 Samenvatting 307 Hoofdstuk 18. De energie van de mantelzorger Een ander perspectief Ellen Witteveen en Wilco Kruijswijk 18.1 Inleiding 308 18.2 Relatie centraal 309 18.3 Verschillende stadia van energie 309 18.4 De inzet van de professional 312 18.5 Goede balans 313 18.6 Kwetsbaar evenwicht 315 18.7 Over de grens 317 18.8 Samenvatting 320 Hoofdstuk 19. Werken werkt! De inzet van trajectbegeleiding Jacquelin Zents, Nadia Plambeck en Jean Pierre Wilken 19.1 Inleiding 321 19.2 De plaats van werk in de ggz, een historische schets 322 19.3 Maatschappelijke context 322 19.4 Supported employment 324 19.5 Individuele plaatsing en steun 326 19.6 Relationeel werken 327 19.7 Samenvatting 333 Hoofdstuk 20. Kunst, herstel en inclusie De kracht van creativiteit Toinette Loeffen met medewerking van Tom Heywegen 20.1 Inleiding 334 20.2 De betekenis en waarde van kunst en creativiteit 335 20.3 Creatief met diversiteit 338 20.4 Voorwaarden voor inclusieve ontwikkeling en participatie 340 20.5 Goede voorbeelden 343 20.6 Op zoek naar passies, kansen en mogelijkheden 347 20.7 Samenvatting 350 Hoofdstuk 21. Jeugd en gezin Over crisissen en kansen in complexe gezinssituaties Nicole Kivits en Mitchell Tiber 21.1 Inleiding 351 21.2 Uit de crisis komen 352 21.3 Relationele benadering 354 21.4 Een contextuele benadering 356 21.5 De ouderrol 358 21.6 De kindrol 360 21.7 Veerkracht 361 21.8 Coping 363 21.9 Samenvatting 365 Hoofdstuk 22. Tussen balans en empowerment Ondersteunen van jongeren met een lichte verstandelijke beperking Mitchell Tiber en Judith Bosman 22.1 Inleiding 367 22.2 Wat houdt een lichte verstandelijke beperking in? 367 22.3 Aandachtspunten bij behandeling en begeleiding 370 22.4 De toepassing van SRH 371 22.5 De praktijk 374 22.6 Samenvatting 378 Hoofdstuk 23. Een eigen huis onder de zon Steunend Relationeel Handelen bij mensen met autisme Joan de Heer en Corné Verhoeven 23.1 Inleiding 379 23.3 Kenmerken 379 23.4 Sterke kanten van autisme 381 23.5 Jurgen 381 23.6 Melanie 383 23.7 Mike 384 23.8 Een eigen huis, een plek onder de zon 386 23.9 Samenvatting 386 Hoofdstuk 24. Samen (k)oplopen Herstelgerichte ondersteuning aan mensen met hersenletsel en hun naasten Ellen Witteveen en Arno Prinsen 24.1 Inleiding 387 24.2 Informatie over hersenletsel 388 24.3 De complicerende werking van inzichtproblemen 391 24.4 Wat zijn de gevolgen voor de naasten? 392 24.5 Professionele ondersteuning 394 24.6 Samenvatting 398 Hoofdstuk 25. Eigen Wijze Zorg Meer welzijn in de ouderenzorg Els Jacobs 25.1 Inleiding 400 25.2 Kenmerken van dementie 401 25.3 Eigen regie? 402 25.4 Welkomstgesprek 403 25.5 Buiten de gebaande paden denken 405 25.6 Haalbaarheid en weerstand 407 25.7 Implementatie 408 25.8 Resultaten 409 25.8 Samenvatting 410 Hoofdstuk 26. Na de vlucht Herstelondersteunend werken bij getraumatiseerde vluchtelingen Renate Smid 26.1 Inleiding 411 26.2 Achtergrond van vluchtelingen in Nederland 411 26.3 Getraumatiseerde vluchtelingen in de ggz 412 26.4 Waarom een herstelgerichte behandeling? 413 26.5 Onderzoek en ontwikkeling methodiek 413 26.6 Individuele begeleiding 414 26.7 Groepsaanbod 415 26.8 Elementen 416 26.9 Resultaten 419 26.10 Samenvatting 420 Hoofdstuk 27. Van wanhoop naar zelfregie SRH in de maatschappelijke opvang José Buitendijk en Frans Withagen 27.1 Inleiding 421 27.2 Doelgroep 422 27.3 Een verstoorde balans 423 27.4 De uitdaging 424 27.5 De samenwerking tussen cliënt en begeleider 424 27.6 Herstel, zelfregie en de omgeving 426 27.7 Zelfregie 426 27.8 Omgevingsvitaminen 427 27.9 Een positief leefklimaat 429 27.10 Het belang van ervaringskennis en lotgenotencontact 430 27.11 Werken met en in de samenleving 431 27.12 Samenvatting 432 Hoofdstuk 28. Herstelsteun in de verslavingszorg Wat ga je er zelf aan doen? Cor Verbrugge, Martinus Stollenga, Teun den Hollander, Boukje Dijkstra 28.1 Inleiding 434 28.2 Setting en doelgroep 434 28.3 Geschiedenis van herstel in verslavingszorg 435 28.4 Visies op herstel in de verslavingszorg 437 28.5 Herstelondersteunende verslavingszorg 439 28.6 Herstelroute via culturele activiteiten 444 28.7 Andere voorbeelden 446 28.8 Wat moet er nog gebeuren in de verslavingszorg? 447 28.9 Samenvatting 447 Hoofdstuk 29. Herstel in de forensische zorg Tussen beschermen en re-integreren Toon Walravens en Frans Douw 29.1 Inleiding 449 29.2 Het forensische veld 449 29.3 Herstel en herstelondersteuning 452 29.4 De forensische kliniek als herstelbevorderende omgeving 455 29.5 Steunend Relationeel Handelen 457 29.6 Innovatieve herstel- en inclusiebevorderende projecten 459 29.7 Samenvatting 460 Deel 4. Methoden Hoofdstuk 30. Werken met de vier kernhandelingen Een praktische uitwerking Dirk den Hollander en Jean Pierre Wilken 30.1 Inleiding 463 30.2 Fundament 464 30.3 Praktische uitwerking van de vier kernhandelingen 467 30.4 Werken met de kernhandeling ‘verbinden’ 468 30.5 Werken met de kernhandeling ‘verstaan’ 469 30.6 Werken met de kernhandeling ‘verzekeren’ 473 30.7 Werken met de kernhandeling ‘versterken’ 476 30.8 Werken in een methodische cyclus 476 30.9 Samenvatting 478 Hoofdstuk 31. Herstelgerichte werkvormen Aan de slag met herstel Leonie Kusenuh en Jean Pierre Wilken 31.1 Inleiding 480 31.2 Cursus Herstellen doe je Zelf 481 31.3 Cursus Verbondenheid 483 31.4 Herstelwerkgroep 484 31.5 De Toekomstgroep 484 31.6 Cursus Werken met eigen ervaring 486 31.7 Fotovoice 487 31.8 Training Bouwen Aan Je Toekomst 489 31.9 Wellness Recovery Action Plan (WRAP) 490 31.10 Peer-supported Open Dialogue 491 31.11 Emotional CPR (eCPR) 493 31.12 Samenvatting 494 Hoofdstuk 32. De Yucelmethode Van klacht naar kracht Mehmet Yücel 32.1 Inleiding 496 32.2 Van inspiratie naar methode 496 32.3 Uitwerking 497 32.4 Stappen 500 32.5 Een voorbeeld 501 32.6 Samenvatting 504 Hoofdstuk 33. Recovery colleges Nei Skoen als leergemeenschap Patricia van den Dries en Dirk den Hollander 33.1 Inleiding 505 33.2 De ontwikkeling van recovery colleges 505 33.3 Het ontstaan van Nei Skoen 507 33.4 Uitgangspunten 508 33.5 Activiteiten 511 33.6 Het verhaal van Patricia 512 33.7 Resultaten 515 33.8 Samenvatting 517 Hoofdstuk 34. Housing First Een menswaardig antwoord op dakloosheid Thijs Honig en Dorieke Wewerinke 34.1 Inleiding 518 34.2 Breuk met de maatschappij 519 34.3 Traditionele aanpak van dakloosheid: de woonladder 520 34.4 Housing First: een radicaal andere aanpak 521 34.5 Essentiële elementen van het Housing First-model 521 34.6 Housing First in Nederland 523 34.7 Het succes van Housing First verklaard 525 34.8 Samenvatting 526 Hoofdstuk 35. Werken aan een gezonde leefstijl Winst voor herstel Sonja van Hamersveld en Mascha Mooij-Budel 35.1 Inleiding 527 35.2 Gezondheidsproblematiek en leefstijl 527 35.3 Gezondheidsbevordering 529 35.4 Toepassing SRH 530 35.5 Gestructureerde leefstijlanamnese 532 35.6 Van leefstijlanamnese naar leefstijlplan 533 35.7 Een leefstijlbevorderende omgeving 536 35.8 Samenvatting 537 Deel 5 Organisatie Hoofdstuk 36. Actief herstellen in de triade De uitgangspunten van ART Bram Berkvens, Tom van Mierlo en Marij de Roos 36.1 Inleiding 541 36.2 De basisstappen van ART 542 36.3 Evidence-based werken 545 36.4 Het ART-team 547 36.5 Organisatie en implementatie 549 36.6 Het hart van ART 549 36.7 Samenvatting 551 Hoofdstuk 37. Werken in een F-ACT-team Outreachend werken aan herstel Els Makaay en Bettina Jacobsen 37.1 Inleiding 552 37.2 Geschiedenis 552 37.3 Kenmerken 553 37.4 Inbedding in de praktijk 554 37.5 Fasen van hulpverlening 555 37.6 Herstelondersteunend werken in het F-ACT-team 557 37.7 Dilemma’s 560 37.7 Samenvatting 561 Hoofdstuk 38. Vitaal verder Organiseren van de expeditie naar welbevinden Rob de Jong en Marian de Jong 38.1 Inleiding 562 38.2 De herstelvisie als basis 562 38.3 Een ingrijpend ander perspectief 563 38.4 Consequent organiseren vanuit onderliggende behoeften 568 38.5 De veranderexpeditie 571 38.6 Samenvatting 575 Hoofdstuk 39. Doelgerichte begeleiding Goede zorg bij Kwintes Linda Kreuger en Aukjen Niewijk 39.1 Inleiding 576 39.2 Een schets van Kwintes 576 39.3 Missie en visie 580 39.4 Kompas goede zorg 581 39.5 Doelgerichte begeleiding 582 39.6 Een waaier aan activiteiten 583 39.7 Doelgerichte begeleiding in de beschermende woonvorm 584 39.8 Zelfstandig wonen in zelfbeheer 587 39.9 Reflectie 589 39.10 Samenvatting 590 Hoofdstuk 40. Supportgericht werken Kwaliteit van leven en geluk bij ORO Arnold Otten 40.1 Inleiding 591 40.2 De missie en visie van ORO 591 40.3 De start 592 40.4 Kennismaking met SRH 593 40.5 Een veranderende organisatie: wijkgericht werken 595 40.6 Opleidingstraject 597 40.7 Knelpunten 598 40.8 Borging 600 40.9 Succesfactoren 602 40.10 Samenvatting 603 Literatuur 605 Auteurs 639 Afkortingenlijst 647 Register 650
